Πάρα πολλές ταινίες βασίζουν δομικά τις ιστορίες τους σε έναν κύριο χαρακτήρα, έναν πρωταγωνιστή, που παρουσιάζεται ως ένα πρότυπο ηθικής. Είναι με άλλα λόγια ο «καλός».

Το μοντέλο αυτό, θα μου πείτε, είναι κάπως ξεπερασμένο. Συχνά είναι, ναι. Οι χαρακτήρες δεν είναι πάντοτε τόσο απλουστευμένοι και πολλές φορές συναντάμε και τον λεγόμενο «αντί-ήρωα».

Πόσο εμείς, ως κοινό, αντιπροσωπευόμαστε από ένα τέτοιο πρότυπο; Επειδή είναι ένα πράγμα να έχουμε ως πρωταγωνιστή μιας ταινίας κάποιον που είναι λίγο πολύπλοκος και άλλο πράγμα να συμφωνούμε μαζί του σε ηθικό επίπεδο. Τι γίνεται συνεπώς όταν συμπάσχουμε με το ανήθικο;

Η ιστορία του κινηματογράφου μας διδάσκει πως υπάρχει μέσα μας μια βαθιά ανάγκη να συμπάσχουμε με τον ήρωα της ιστορίας που ακολουθούμε. Να είμαστε με το μέρος του και να τον θέλουμε να πετύχει, ακόμα κι αν η επιτυχία του βασίζεται σε εντελώς λανθασμένες ιδέες. Αλλά γιατί;

Πρώτα απ’ όλα πρέπει να καταλάβουμε το ότι ένας συμπαθητικός χαρακτήρας δεν είναι απαραίτητα σωστός, καλός και ηθικός. Μπορεί να κερδίσει την εκτίμησή μας έχοντας και μερικά άλλα χαρακτηριστικά, που είναι ανεξάρτητα από οποιαδήποτε ηθική αξία. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα που παραδοσιακά συνδέονται με συμπαθητικούς ανθρώπους μπορούν να είναι η εργατικότητα, το κίνητρο, η δημιουργικότητα, η ευγένεια, η ταπεινοφροσύνη και ούτω καθεξής. Αυτά τα γνωρίσματα όμως είναι εξωτερικά. H πραγματική συμπάθεια από το κοινό κερδίζεται από μία «εσωτερική» καλοσύνη του χαρακτήρα.

Ο βασικός λόγος που μας αρέσουν και που συμπαθούμε κάποιους ανήθικους χαρακτήρες προέρχεται από τη ψυχική αυτή κατάσταση που στα αγγλικά ονομάζουμε empathy. Καθώς μπορεί να διαφωνούμε με τις πράξεις ενός χαρακτήρα, ταυτόχρονα κατανοούμε και αιτιολογούμε τους λόγους που οδηγούν στις πράξεις αυτές.

Empathy που περισσότερο θα το μεταφράζαμε ως συμπόνοια και συμπάθεια (και όχι ως εμπάθεια που στα ελληνικά σημαίνει να κατέχεται κάποιος από συναισθήματα μίσους ή κακίας), νιώθουμε συχνά όταν ο χαρακτήρας μας προέρχεται από ένα περιβάλλον δύσκολο, όπως για παράδειγμα ένα περιβάλλον φτώχειας και ανάγκης, οικονομικής ή ψυχολογικής. Έτσι όταν ο πρωταγωνιστής μας προχωρά σε μια ανήθικη πράξη, ενώ μπορεί να μην συμφωνούμε, εξακολουθούμε να ταυτιζόμαστε με την ιστορία του. Όλοι άλλωστε έχουμε βιώσει σε κάποια φάση της ζωής μας ματαιότητα και απογοήτευση. Αυτή η ταύτιση μας βοηθά συχνά να κατανοήσουμε, όχι μόνο τον χαρακτήρα εκείνο, αλλά και την κοινωνία που τον δημιούργησε.

Η κατανόηση επομένως απέναντι σ’ έναν ανήθικο χαρακτήρα, μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τους ίδιους τους εαυτούς μας. Είναι λοιπόν μερικές φορές καλό να συμπάσχουμε με το ανήθικο.